حسن رحیمی

ژئوکالچر یا ژئوپلیتیک فرهنگی فرایند پیچیده ای از تعاملات قدرت، فرهنگ و محیط جغرافیایی است که طی آن فرهنگ ها همچون سایر پدیده های نظام اجتماعی همواره در حال شکل گیری، تکامل، آمیزش، و جابجایی در جریان زمان و در بستر محیط جغرافیایی کره زمین هستند. به عبارت دیگر ژئوکالچر ترکیبی از فرایندهای مکانی- فضایی قدرت فرهنگی میان بازیگران متنوع و بی شماری است که در لایه های مختلف اجتماعی و در عرصه محیط یکپارچه اکولوژی اجتماعی، سیاسی و فرهنگی بشر به نقش آفرینی پرداخته و در تعامل دائمی با یکدیگر بسر می برند و بر اثر همین تعامل مداوم است که در هر زمان چشم انداز فرهنگی ویژه ای در جهان خلق می شود. از این رو ساختار ژئوکالچر جهانی بیانگر موزائیکی از نواحی فرهنگی کوچک و بزرگی است که محصول تعامل های مکانی- فضایی قدرت (های) فرهنگی هستند که در طول و به موازات یکدیگر حرکت می-کنند (حیدری، 1384: 95-94). در ادبیات جغرافیای سیاسی، ژئوکالچر آن جایی شروع می شود که ژئوکالچر آن را منطقه غیرقابل بررسی قلمداد می کند. در سیاست بین الملل نیز، بررسی نقش و تأثیر عنصر فرهنگ کمتر مورد توجه قرار گرفته است. اهمیت دادن به فرهنگ، زبان، جنسیت، قومیت و مذهب کمتر به اندازه عنصر «قدرت» و «جغرافیا» مورد توجه قرار گرفته است. ورود فرهنگ به ادبیات روابط بین الملل با آثار پیتر جی. کتزنشتاین و اثر معروف فرهنگ امنیت ملی برجستگی یافته است. علاوه بر این جفری تی. چکل، ریچارد ند لیبو، (تا حدودی و البته با نگاه سیستمی) الکساندر ونت، از جمله مهمترین متفکران روابط بین الملل بوده اند که بر نقش عناصر ذهنی، انگاره ای، هنجاری و رفتاری در شکل گیری مناسبات و قواعد بین المللی توجه داشته اند. برای نمونه والرشتیان بر آن است که کشمکش های بین المللی دیگر صرفاً ابعاد نظامی ندارند بلکه، واجد ابعاد فرهنگی و معنوی نیز هستند. والرشتاین «ژئوکالچر را زیر بنای ژئوپلیتیک» قلمداد می کند و در کتاب خود از «هویت های ملی و جهانی»، «فرهنگ، رزمگاه ایدئولوژیک نظام نوین جهانی»، و ... صحبت می کند (Wallerstein, 1992) در این ادبیات ﻫﻤﺎن طﻮر ﻛﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ در ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎی ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﻘﺶ داﺷﺘﻪ و ﻣﻔﻬﻮم ﻗﺪرت را ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ، ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﭘﺪﻳﺪه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺘﺄﺛﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ و از آن ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ (حیدری، 1384: 94). امروزه با اهمیت دادن به م