چکیده «جبر و اختیار» از موضوعات فلسفی و دامنه آن در متون کلامی نیز گسترده هست. «حکیم هیدجی» از متکلمین و فیلسوفان دهه های اخیر است که با روش استدلالی وکلامی و با زبان شعر در آثارش خصوصاً «دانشنامه» به تبیین و توضیح آن پرداخته است. تاکنون پژوهشی در خصوص جبر و اختیار ازنظر حکیم هیدجی انجام نشده است. ازاین رو در این مقاله به این مهم پرداخته ایم که نظر حکیم هیدجی در خصوص جبر و اختیار چیست؟ ایشان نه تنها جبر را باطل می داند. بلکه به تفویض نیز باور ندارد؛ و ونوشته هایش با داشتن درون مایه ای قرآنی و روایی و با دریافت های عرفانی «أمربین الأمرین» را ثابت نموده است. ما با توضیح این نظر حکیم هیدجی و با ارائه مصادیقی از جبر و اختیار در آثارش به دنبال دو نکته هستیم «روشن کردن نظر او» و «رسیدن به باور ایشان مبنی بر این که درک جبر و اختیار نه با تحصیل علم، بلکه با روش عرفانی و شهودات قلبی» میسّر است.
