چکیده: حکیم هیدجی از دانشمندان دوره قاجار، متولد شهر هیدج استان زنجان است. او در رشته های فقه، اصول، ریاضی، فلسفه، حدیث، کلام و ... تحصیل کرد. در طول زندگی شاهد وقایع سیاسی- اجتماعیِ تحریم تنباکو، قتل ناصرالدین شاه، مشروطه، حمله روسیه به ایران، قحطی و ... بود. بیشتر به تدریس اشتغال داشته، ولی تحصیل علوم دینی، مشاهده وضعیت مردم روزگار، منش سیاسی حکومت وقت و وقایع مذکور، تأثیر گذاشته و او را مجبور به اظهارنظر در خصوص مسائل و موضوعات متعدد سیاسی نمود. در این پژوهش در پی پاسخ به این سؤالات بودیم که هیدجی به چه مفهوم های سیاسی در آثار خود پرداخته و چه منابع و متونی در ارائه نظرات و مفاهیم او اثر داشته اند؟ که با روش بینامتنیت مشخص شد وقایع دوران زندگی زمینه هایی را ایجاد کرد تا وی بر اساس اندوخته های علمی- تجربی به اظهارنظر در مورد آن ها بپردازد. او در آثارش ضمن استفاده از روش کلامی و عقلی، تحت تأثیر میراث علمی قبل از خود بوده و بن مایه اندیشه او را آموزه ها و نصوص اسلامی اعم از قرآن و روایات تشکیل می دهد. باوجوداینکه او اثر و اندیشه سیاسی منسجمی ارائه نداده، اما با جمع و بررسی نظرات او پیرامون موضوعات و مفاهیم مختلف سیاسی، منظومه ای از نظریات وی احصا گردید. او قدرت را ابتدا از آن خدا دانسته که به پیامبر واگذارشده است. پیامبر وظیفه هدایت، ارشاد و خدمت به مردم را داشته و همین وظیفه با انتصاب امام بعد از آخرین پیامبر، متوجه امامان بوده است. بعد از امام نیز، نائبان و اولیا، دارای وظیفه اداره امور جامعه بوده و در نبود عالم جامع الشرایط «نفس کم آزار» باید عدل را اجرا و از ظلم جلوگیری کند و الا قدرت به دست پادشاهان فاسد می افتد.
