حسین بیات

دمای خاک یک متغیر مهم فیزیکی است که از توازن انرژی گرمای محسوس و نهان بین اتمسفر و سطح زمین تاثیر می پذیرد. دمای هوا و دمای خاک ارتباط فیزیکی معنی داری با هم دارند زیرا هر دوی آن ها توسط توازن انرژی در سطح زمین تعیین می شوند. به علت تفاوت ظرفیت حرارتی خاک با هوا، همیشه تاخیر زمانی بین زمان وقوع حداکثر دمای هوا (Ta) و بیشینه دمای خاک (Ts) وجود دارد. در این پژوهش از اطلاعات مربوط به دمای خاک و دمای هوا طی سال های 2008-1993 میلادی استفاده شد. ایستگاه های مورد مطالعه شامل اهواز، تبریز، ایلام، بابلسر و رشت می باشند که به ترتیب دارای اقلیم خشک، نیمه خشک، مدیترانه ای، مرطوب و بسیار مرطوب می باشند. از آن جایی که مطالعات محدودی در زمینه تاثیر تاخیر زمانی در وقوع حداکثر دمای خاک نسبت به دمای هوا صورت گرفته است، بنابراین هدف از این پژوهش ارزیابی اثر تعداد روزهای تاخیر (NLD) در روابط همبستگی Ts و Ta می باشد. در این پژوهش با استفاده از داده های دمای هوا (در ارتفاع 170 سانتی متری از سطح زمین) و دمای خاک (عمق های 50 و 100 سانتی متری) تعداد روزهای تاخیر بین دمای هوا و دمای خاک در مقیاس سالانه محاسبه شد. برای محاسبه تعداد روزهای تاخیر بین دمای هوا (متغیر وابسته) و دمای خاک (متغیر مستقل) از دو روش همبستگی و سری فوریه استفاده شد. نتایج دو روش ذکر شده براساس معیارهای RMSE، MAE، MBE و MPE مقایسه شد. در نهایت مقایسه سنجه های آماری نام برده نشان داد که روش های یاد شده، نتایج تقریباً مشابهی داشتند. معادله های رگرسیونی (Ts-Ta) یک بار به صورت هم زمان و بار دیگر با اعمالNLD برقرار گردید و ضریب تعیین بین مقادیر مشاهده شده و محاسبه شده مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج به دست آمده در شهرهای مختلف بیانگر تاثیر معنی دار روزهای تاخیر (پسماند) در بهبود رابطه های همبستگی Ta-Ts به ویژه در عمق 100 سانتی متری داشت. در ضمن تعداد روزهای تاخیر در شهرهای مختلف به دلیل تاثیرپذیری از اقلیم منطقه، متفاوت به دست آمد.