اسپند Peganum harmala گیاهی است چند ساله با خواص دارویی فراوان که در اکثر مناطق ایران می روید. در این پژوهش سطح پلوئیدی، شاخص های سیتوژنتیکی، اگرومورفولوژیکی و فیتوشیمیایی تعدادی از جمعیت های اسپند که از مناطق مختلف ایران جمع آوری شده بود مورد بررسی قرار گرفت. نتایج حاصل از روش شمارش کروموزومی نشان داد که تمامی جمعیت ها دیپلوئید 22=x2=n2 بوده عدد پایه کروموزومی برای تمامی جمعیت ها برابر 2=x می باشد. شاخص های سیتوژنتیکی اندازه گیری شده شامل: طول ژنوم، طول کل کروموزوم، طول بازوی بلند، طول بازوی کوتاه، نسبت کروموزومی، شاخص سانترومری، %TF و %S بودند. نتایج حاصل از تجزیه شاخص های سیتوزنتیکی نشان داد که جمعیت های که در شرایط آب و هوایی تقریبا یکسانی رشد می کنند دارای ویژگی های سیتوژنتیکی مشابه ی هستند. تجزیه به مولفه های اصلی بر اساس شاخص های سیتوژنتیکی نشان داد دو مولفه اصلی اول 94 درصد واریانس داده ها را توجیه می کنند. همچنین، جمعیت های که در مناطق خشک رشد می کنند از تقارن بیشتری برخوردار بودند. بررسی صفات اگرومورفولوژیک نشان داد که بین جمعیت ها اختلاف معنی دار وجود دارد بطوریکه جمعیت سراوان در اکثر صفات پایین ترین مقادیر را نشان داد. بررسی صفات فیتوشیمیایی جمعیت ها نشان داد که بیشترین میزان مواد موثره در بذر گیاه اسپند وجود دارد.
