چکیده: پیشرفت های روز افزونِ فناوری در حوزۀ «طراحی به کمک رایانه» به مرورِ زمان توانسته بر نگرش و روش کار طراحان امروزی در مواجهه با مسئله گشایی تاثیرگذار باشد. به باور عده ای از طراحانِ نسل فعلی، رایانه اکنون می تواند عهده دار نقش های دیرینۀ دست نگاره ها در فرایند طراحی باشد. این دیدگاه متفاوت با نظرِ طراحانی است که معتقدند دست نگاره با پیشرفت رایانه همچنان منزلت ویژه ای در فرایند طراحی دارد. سوال اصلی این تحقیق این است که ابزارهای ترسیمی دست و رایانه، هریک، تا چه حد زمینه سازِ تولید دانش مسئله گشایی طراحی اند. با این هدف، در نظر داشتیم نخست با کاربرد روش تحقیق استدلال منطقی و تحلیل محتوای پیشینۀ پژوهش، به صورت استقرایی، مقولات مرتبط با نقش ترسیمات در فرایند طراحی را توسعه دهیم تا اینکه به ماهیت دانش مسئله گشایی طراحی پی ببریم. چنین معیاری می توانست در مقایسۀ توانایی ابزار رایانه با دست نگاره برای ما به کار گرفته شود. نتایج تحلیل تطبیقی دو ابزار دست و رایانه برحسبِ «توانایی ارتقای سطوح دانش طراحی» نشان داد که دست نگاره به عنوان ملجا شناختی ارزان، به سرعت و سهولت می تواند زمینه ساز ارتقای سطوح شناختی ادراکی و مفهومی در فرایند طراحی باشد. همچنین در زمان کاربرد آن به سطح دانش بیشتر از قواعد تولید شی فکر می شود. در مقابل رایانه بیشتر محرک اعمال ادراکی طراحان است، و مفهوم سازی آن بیشتر در طراحی های تیمی تایید گشته است. رایانه در بازرسی محاسباتی و بصری سازی دقیقِ ایده ها و تولید آلترناتیوهای بیشتر به دست نگاره کمک می کند، و به طور کل به واسطۀ چارچوب محاسباتی خود مکملِ دست نگاره در مسئله گشایی مراحل نخست طراحی است. نتیجه دوم تحقیق این فرضیه را مطرح می کند که تصمیم گیری برای انتخاب نوع ابزار ترسیمی در فرایند طراحی تنها منوط به توانایی های ابزار ترسیمی نیست؛ بلکه عوامل دیگر مانند نوع مسئلۀ طراحی، میزان متعین بودن مسئله، توانایی ابزار ترسیمی، مهارت های طراح، محدودیت زمان، شرایط طراحی تیمی یا فردی و موارد دیگر نیز اهمیت دارند. بنابراین انتخاب ابزار ترسیمی در مراحل نخست طراحی و شرایط مختلف، تصمیمی هوشمندانه و موقعیت مند است. دیگر نتیجۀ این پژوهش نشان می دهد که خبرگان از راهکارِ «کاربرد همزمان انواع ترسیم» برای پردازش سریع طرح سود می برند.
