رویکرد معناشناسی گفتمان در متون ادبی، یک روش پژوهشی از نوع کیفی برای پی بردن به رابطه ساختار تولید و دریافت متن از روی ظاهر نوشته است. این روش راه دستیابی به لایه های پنهان متن و فرارفتن از عینیت ها را هموار می نماید و می کوشد معنا را آن گونه که مد نظر گوینده است کشف کند و به مخاطب نشان دهد. از نظر معناشناسی نوین، نشانه ها در نظامی فرایندی به تولید معنا می پردازند پس نشانه معناشناسی اصطلاحی است که اهداف را بهتر می نمایاند. موضوع پژوهش بررسی طنز در گلستان سعدی و رساله دلگشای عبید زاکانی بنا بر رویکرد نشانه معناشناسی گفتمان، از نوع پژوهش بنیادی (نظری) با هدف بررسی ساختار یا ساختارهای معنایی طنز در آثار مورد نظر است. بر پایه مطالعات کتابخانه ای، با استفاده از روش های استدلال عقلانی و قیاسی، بر اساس نمونه های عینی از متون مورد نظر (گلستان سعدی و رساله دلگشا) نوشته شده است و نتیجه گیری بنا بر استدلال استقرائی است. بررسی طنز در گلستان و رساله دلگشا با برخورداری از ویژگی های فراغت بخشی و انتقادی بودن به قصد اصلاح اجتماعی، از زاویه دید گفته پرداز با استفاده از جریان زیبایی شناختی برای خلق معانی تازه در حوزه تحلیل گفتمان جای می گیرد که این دو اثر به دلیل قرابت زمانیِ نگارش، از شباهت های چشمگیری برخوردارند. با توجه به این که قالب روایت (حکایت پردازی) است، در بیشتر حکایات، سیر روایی را نظام معنایی کنشی به پیش می برد اما اوج یا بزنگاه طنز، این فرایند را تغییر می دهد؛ به این صورت که معنا در فضای فشاره ای-گستره ای، بین شناخت و عاطفه در نوسان است اما این بُعد فشاره ای و عاطفیِ طنز است که به واسطه کنش گران، جریان معنا را به سمتی از شناخت که مورد نظر راوی (سعدی و عبید) است، هدایت می کند تا نگرش انتقادی را نسبت به اجتماع نشان دهد و ارزش های رایج را به چالش فرا بخواند. طنز رساله دلگشا گفتمان اصلی است اما در گلستان گفتمان جانبی، برای تقویت ادب تعلیمی است.
