قاسم رحیمی

آلودگی خاک به فلزات سنگین در مکان های آلوده به ویژه در معادن استخراج فلزات یک مشکل عمده در سال های اخیر بوده است. معدن سرب سرمک ملایر یکی از مکان های آلوده به فلزات سنگین می باشد که مقدار فلزات سرب،کادمیوم، روی و نیکل در خاک این منطقه بیش از حد مجاز می باشد. بایوچار به عنوان یک اصلاح کننده برای تثبیت فلزات سنگین در مکان های آلوده اخیراً پیشنهاد شده است و بیشترین استفاده را دارد. بایوچار سطح ویژه ی بالایی دارد و گروه هایی عاملی فعال در بایوچار می تواند به صورت کمپلکس و جذب سطحی، فلزات سنگین را در خاک های آلوده غیر متحرک کند. پودر استخوان نیز به دلیل گروه های عاملی فعال، مقدار کربن بالا و قدرت تبادل یونی، می تواند جاذب خوبی در جذب فلزات سنگین باشد. بر این اساس به طور تصادفی از چند نقطه و از عمق 0 تا 30 سانتی متری خاک این معدن نمونه برداری شد و ویژگی های فیزیکی و شیمیایی و مقدار کل فلزات سنگین آن تعیین شد. بخشی از استخوان ها به وسیله دستگاه آسیاب برای تیمار استخوان به پودر تبدیل شد؛ بخش دیگر به بایوچار تبدیل شد. ویژگی های بایوچار از قبیل گروه های عاملی، سطح ویژه، ریخت شناسی و.. تعیین شد. نمونه های خاک تیمار شده با بایوچار در سه سطح 3، 5 و 7 درصد و خاک شاهد در سه تکرار، انکوباسیون شدند. در مدت انکوباسیون در زمان های 1، 3، 7، 30، 90 و 180 روز از خاک ها، به منظور جزءبندی نمونه برداشته شد. پس از جزءبندی فلزات سنگین فاکتور تحرک هم محاسبه شد. برای هم دماهای جذب نیز نمونه های خاک تیمار شده با بایوچار، بایوچار فعال و پودر استخوان(هرکدام در سطح 5/2 درصد) و خاک شاهد انکوباسیون شدند. هم دمای جذب هر چهار فلز کادمیوم، سرب، مس ونیکل در دو حالت منفرد و رقابتی با روش بسته تعیین شد.. اضافه کردن بایوچار به خاک در کم کردن زیست فراهمی فلزات روی، آهن، مس و منگنز، تاثیر معنی داری نداشت و گاها سبب افزایش آن ها نیز شد. اما خاک های تیمار شده با بایوچار به ویژه در سطح 5و 7 درصد سبب کاهش زیست فراهمی فلزات سرب، کادمیوم و نیکل شدند، به طوریکه پس از پایان دوره انکوباسیون مقدار سرب جزء محلول و تبادلی در خاک شاهد 33/16 میلی گرم در کیلوگرم و مقدار آن در خاک تیمار شده بایوچار در سطح 7 درصد 22/10 میلی گرم در کیلوگرم بود؛ کادمیوم محلول و تبادلی نیز در خاک شاهد 25/3 میلی گرم در کیلوگرم و در خاک تیمار شده