قاسم رحیمی

در چند دهه اخیر به دلیل تأثیر زیاد فلزات سنگین بر سلامت انسان ها و اکوسیستم توجه زیادی به آلودگی فلزات سنگین در گرد و غبار شده است. در این راستا 60 نمونه گرد و غبار از موقعیت های مختلف شهر همدان با 5 کاربری متفاوت (ترافیک بالا، ترافیک کم، پارک و فضای سبز، مسکونی و صنعتی) در خرداد ماه سال 1393 جمع آوری شد و بوسیله دستگاه جذب اتمی و ICP MS غلظت فلزات سنگین کادمیوم، روی، مس، سرب، منگنز، آهن، نیکل، کروم و کبالت اندازه گیری شد. مقدار متوسط فلزات سنگین کادمیوم، روی، مس، سرب، منگنز، آهن، نیکل، کروم و کبالت در نمونه های گرد و غبار به ترتیب 36/10، 9/189، 63، 63، 5/378، 7/239471، 7/98، 33 و 8/19 میلی گرم بر کیلوگرم بود. نتایج نشان دادند که نمونه های گرد و غبار در مقایسه با نمونه زمینه مقادیر قابل توجهی مس داشتند. شاخص زمین انباشت (Igeo) نشان داد که ریز ذرات گرد و غبار در شهر همدان برای روی، سرب، منگنز، آهن، نیکل، کروم و کبالت غیرآلوده، در حالیکه برای کادمیوم غیرآلوده تا آلودگی متوسط و برای مس با آلودگی متوسط بود. مقدار متوسط شاخص Igeo به این ترتیب بود: Cu>Cd>Zn،PbMn>Cr,Co. شاخص آلودگی (PI) و متوسط شاخص آلودگی (IPI) نشان دادند که ریز ذرات گرد و غبار در شهر همدان برای منگنز، کروم و کبالت غیرآلوده، برای کادمیوم، روی، سرب، آهن و نیکل با آلودگی متوسط و برای مس آلوده بود. مقدار متوسط شاخص PI و IPI به ترتیب: Cu>Cd>Zn،PbMn>Cr,Co بودند. فاکتور غنی سازی (EF) برای تمام فلزات سنگین با در نظر گرفتن منگنز بعنوان عنصر زمینه محاسبه شد. به استثنای مس فاکتور غنی سازی برای تمام فلزات سنگین کمتر از 2 بودند. بنابراین فاکتور غنی سازی نشان داد که ریز ذرات گرد و غبار در شهر همدان برای کادمیوم، روی، سرب، آهن، نیکل، کروم و کبالت غیرآلوده و برای مس با آلودگی متوسط بود. مقدار متوسط فاکتور غنی سازی به این ترتیب بود: Cu>Cd>FeCr,Co. توزیع مکانی الگوهای پراکنش برای مس، سرب و روی مشابه بودند. نقاط داغ این سه فلز در شمال غربی و قسمت های مرکزی شهر همدان واقع شده اند که از فرضیه کاهش آلودگی فلزات سنگین ناشی از ریز ذرات گرد و غبار از غرب به شرق تبعیت می کنند. دلیل بالا بودن غلظت این فلزات در مرکز شهر نیز عوامل آنتروپوژنیک بود. الگوهای پراکنش مکانی مشابه منگنز، آهن، نیکل، کروم و کبالت حکای