فرشاد دشتی

چکیده: موسیر (Allium hirtifolium) گیاهی وحشی، چندساله، معطر و یکی از گیاهان مهم و بومی ایران است که در صنایع غذایی و دارویی کاربرد گسترده‌ای دارد و به‌تازگی مورد کشت و کار قرار می‌گیرد. استفاده بهینه از ریزمغذی‌ها برای کشت سبزیجات به‌منظور به دست آوردن حداکثر عملکرد محصول باکیفیت بالا ضروری است؛ بنابراین، آزمایشی با هدف بررسی اثر محلول‌پاشی برگی آهن و روی بر رشد، عملکرد و برخی صفات کیفی موسیر در مزرعه‌ی گروه علوم باغبانی دانشگاه بوعلی سینا انجام شد. آزمایش به‌صورت فاکتوریل دارای 2 فاکتور در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی در سه تکرار انجام شد. فاکتور اول محلول‌پاشی سولفات آهن (FeSO₄) در سه سطح صفر (آب مقطر)، دو گرم در لیتر و چهار گرم در لیتر و فاکتور دوم محلول‌پاشی سولفات روی (ZnSO₄) در سه سطح صفر (آب مقطر)، دو گرم در لیتر و چهار گرم در لیتر بود. بدین ترتیب پژوهش شامل 9 تیمار در سه تکرار بود. جهت اجرای آزمایش، سوخ‌های موسیر به وزن حدوداً 10 گرم از روستای سولان تهیه شدند؛ ۲۷ کرت با ابعاد ۵/۱×۲ متر آماده شد و پیازچه‌های موسیر در هر کرت به تعداد ۵ ردیف بافاصله ۳۰ سانتی‌متر و 10 سانتی‌متر فاصله روی ردیف کشت شدند‌. تیمارها به‌صورت محلول‌پاشی برگی در زمان گسترش کامل برگ‌ها در تاریخ 5 فروردین 1401 اعمال شدند و به فاصله 10 روز یک‌بار (کلاً سه بار) تکرار شدند. نتایج نشان داد که طول سوخ، قطر سوخ، تعداد سوخ دختری و تعداد برگ تحت تأثیر محلول‌پاشی آهن و روی قرار گرفت. بیشترین طول و قطر سوخ در تیمار ترکیبی سولفات آهن 4 گرم در لیتر و سولفات روی 4 گرم در لیتر حاصل شد و به ترتیب به میزان 57/24 و 63/24 درصد نسبت به شاهد افزایش یافتند. بیشترین تعداد سوخ دختری در تیمار محلول‌پاشی سولفات آهن با غلظت 4 گرم در لیتر و تیمار محلول‌پاشی سولفات روی با غلظت 2 و 4 گرم در لیتر به دست آمد که نسبت به تیمار شاهد به ترتیب به میزان 61/20، 48/16 و 27/25 درصد افزایش یافتند. تیمارهای محلول‌پاشی سولفات آهن و سولفات روی با غلظت 4 گرم در لیتر منجر به بیشترین تعداد برگ شدند. وزن تر سوخ، درصد ماده خشک سوخ و نیز میزان عملکرد با افزایش غلظت سولفات آهن و سولفات روی افزایش قابل‌توجهی یافتند. بیشترین میزان وزن تر سوخ، درصد ماده خشک و عملکرد در تیمارهای سولفات آهن و سولفات روی با غلظت 4 گرم در لیتر حاصل شد که با شاهد تفاوت معنی‌داری داشتند. تیمارهای سولفات آهن و روی با غلظت 4 گرم در لیتر توانستند درصد ماده خشک را نسبت به شاهد به ترتیب 54/7 و 97/5 درصد افزایش دهند. همچنین عملکرد گیاه در دو تیمار فوق به ترتیب 99/23 و 14/20 درصد نسبت به شاهد افزایش یافت. محلول‌پاشی سولفات آهن و روی توانست غلظت روی و آهن را در برگ موسیر افزایش دهد. بیشترین غلظت آهن در برگ موسیر مربوط به تیمارهای ترکیبی سولفات آهن 4 گرم در لیتر و سولفات روی 2 گرم در لیتر و سولفات آهن 4 گرم در لیتر در ترکیب با سولفات روی 4 گرم در لیتر بدون اختلاف معنی‌دار باهم حاصل شد. بیشترین غلظت عنصر روی نیز در تیمار ترکیبی سولفات آهن 4 گرم در لیتر و سولفات روی 4 گرم در لیتر به دست آمد. تیمارهای محلول‌پاشی سولفات آهن و روی در هر دو غلظت توانستند میزان پیروویک اسید که شاخص تندی است را به‌طور معنی‌داری نسبت به تیمار شاهد (غلظت صفر آهن و روی) افزایش دهند و بیشترین میزان این صفت در غلظت 4 گرم در لیتر سولفات آهن و روی حاصل شد. بیشترین میزان نیترات در سوخ مربوط به تیمار شاهد (غلظت صفر سولفات آهن و سولفات روی) بود. افزایش غلظت سولفات آهن و روی به‌ویژه غلظت 4 گرم در لیتر توانست تجمع نیترات را در سوخ به‌طور معنی‌داری نسبت به تیمار شاهد کاهش دهد. با توجه به نتایج فوق مشخص شد که محلول‌پاشی گیاهان موسیر با سولفات روی و سولفات آهن نتایج مطلوبی بر رشد و افزایش عملکرد داشت و نیز میزان تندی را افزایش داد و از طرفی تجمع نیترات در گیاه کاهش یافت، بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که استفاده از سولفات روی و سولفات آهن، کیفیت موسیر ایرانی را بالا برده و گیاهان نسبت به حالت عدم محلول‌پاشی سولفات آهن و سولفات روی از کیفیت ویژه‌ای برخوردار بودند.