فرشاد دشتی

سیر (Allium sativum L.) گیاهی عقیم است که در حال حاضر فقط به صورت رویشی تکثیر می‫شود. عدم توانایی در تولید مثل جنسی، راه را بر بسیاری از روشهای به نژادی نظیر تلاقی درون و بین گونه ای بسته است. به منظور بررسی مراحل نمو و تکوین اندام های زایشی و امکان تولید بذر در همگروه های سیر ایرانی، تحقیقی در سه گام صورت گرفت. در گام اول، توانایی تولید ساقه گلدهنده، دانه های گرده زایا و بذر در همگروه های سیر ایرانی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد، 37 همگروه سیر ایرانی توانایی ایجاد ساقه گلدهنده و تولید گل آذین را داشتند. رنگ پذیری دانه های گرده با استفاده از استوکارمین در محدوده ای بین حداقل 5/0 تا حداکثر 20 درصد قرار گرفت که نشانگر عدم زنده بودن اکثر دانه های گرده می باشد. عدم تشکیل باند در دو نشانگر ویژه رپید (OPJ121300 و OPJ121700) در همه همگروه ها و عدم رشد دانه گرده در محیط کشت، عقیمی اکثر دانه های گرده در همگروه های سیر ایرانی بکار رفته در این آزمایش را ثابت نمود. با حذف سوخیزه های هوایی و گرده افشانی دستی گل ها در چندین مرحله، تعداد کمی بذر حقیقی سیر به دست آمد. در گام دوم، ارتباط بین رشد و صفات مورفولوژیک با صفت گلدهی در 30 همگروه سیر ایرانی مورد بررسی قرار گرفت. آزمون ضرایب همبستگی، وجود همبستگی منفی معنی دار بین صفت گلدهی با صفات تعداد، طول و عرض برگ، موقعیت طویل ترین برگ، قطر ساقه مجازی، وزن سوخ و سیرچه، تعداد سیرچه در سوخ و عملکرد و همبستگی مثبت معنی دار با صفات طول ساقه مجازی و درصد ماده خشک نشان داد. آزمون تجزیه به عامل ها نشان داد که در عامل اول، بیشترین ضرایب مثبت مربوط به صفات تعداد و عرض برگ، قطر ساقه مجازی، وزن سوخ و عملکرد و در عامل دوم بیشترین ضرایب مثبت مربوط به صفات طول برگ، طول ساقه مجازی و وزن سیرچه بود. تجزیه رگرسیون گام به گام نشان داد که صفات تعداد برگ در بوته، طول ساقه مجازی و طول برگ بیشترین همبستگی را با گلدهی داشتند. آزمون تجزیه علیت (مسیر) نیز نشان داد که صفات تعداد برگ در بوته و طول برگ به ترتیب بیشترین تاثیر منفی مستقیم و صفت طول ساقه مجازی بیشترین تاثیر مثبت مستقیم را بر گلدهی داشتند. بر اساس نتایج تجزیه کلاستر صفات، کل همگروه های سیر به دو شاخه همگروه های گلده و غیرگلده تفکیک شدند. در گام سوم، مراحل تکوین اندام های زایشی 3 همگروه گلده سیر