دوستمراد ظفری

امروزه آلودگی فلزهای سنگینی که در زیستگاه ها رها می شوند، یکی از مهمترین نگرانی های زیستی است. برای زیستگاه های آلوده به عناصر کمیاب، برداشت عناصر از خاک در گیاهان بیش اندوز را گیاه بهسازی می گویند. همچنین تیمار گیاه با قارچ های میکوریزی راسته گلومرال مایه افزایش رشد گیاه و توانایی آن در برابر آلودگی ها و تنش های خاک می شود و بر برداشت فلز به گیاه نیز تاثیرگذار است. این پژوهش با هدف بررسی پیامد کاربرد قارچ های میکوریزی در افزایش پایداری گیاهان روغنی و بهبود گیاه بهسازی در یک خاک آلوده به سرب در سه گام پایه ریزی شده است. در گام نخست قارچ های میکوریزی Glomus constrictum (G.c.)، Glomus mosseae (G.m.) و Glomus etunicatum (G.e.) که به ترتیب از خاک کانسار سرب و روی آهنگران، کانسار سرب و روی زنجان و دشت شور تبریز جدا شده بودند، در بستر شن استریل با کمک گیاه ذرت تکثیر شدند و زادمایه به اندازه 70 گرم برای هر گلدان چهارکیلوگرمی آماده شد. در گام دوم یک خاک کشاورزی با نمک نیترات سرب با اندازه های صفر (کنترل)، 600، 1200 و 1800 mg kg-1 به سرب آلوده شد و در زمان های گوناگون تا 90 روز پس از آلودگی خاک، ریخت های گوناگون سرب و فراسنجه های بیولوژیکی خاک اندازه گیری شد. در این گام دیده شد که افزایش آلودگی سرب مایه کاهش فراوانی ریزجانداران خاک، تنفس خاک، فعالیت آنزیم فسفاتاز اسیدی و قلیایی و کربن زیتوده میکروبی شد. با گذشت زمان ریخت های تبادلی (قابل عصاره گیری با KNO3) و فراهم (DTPA) سرب کاهش یافته و ریخت های کربناته (EDTA) و باقیمانده (HNO3) افزایش یافته و همزمان فراسنجه های بیولوژیکی نیز افزایش یافتند. در گام سوم گلدان های دو بخشی با خاک آلوده به سرب سترون شده پر شدند و با توری گالوانیزه با سوراخ های 25 میکرون دو بخش گلدان جدا شد و در بخش بالایی گلدان مایه زنی با قارچ های تکثیر شده و کشت گیاهان شاهدانه، آفتابگردان و گل گاوزبان انجام شد. برای تیمار نامیکوریزی نیز 70 گرم زادمایه سترون شد و به کار برده شد. در یک گلدان خاک بخش های چسبیده به ریشه (خاک بخش بالای گلدان)، ریزوسفری (1 سانتی متر خاک زیر توری) و ناریزوسفری (خاک پایین گلدان) بررسی شد. پس از رشد و برداشت گیاهان، ریشه و بخش هوایی جدا شده و وزن خشک هر بخش و غلظت سرب، روی و کادمیم در آنها و نیز کلروفیل برگ و درصد کلنیزاسیون ریشه گیاه