داریوش علیپور

سابقه و هدف: نظر به افزایش روز افزون جمعیت و نیاز آن به منابع پروتئینی حیوانی، اهمیت افزایش بهره‌وری تولید دام‌‌ها دو چندان شده است. با توجه به کارایی پایین تخمیر شکمبه، دستکاری تخمیر شکمبه بعنوان یکی از راهکارهای مؤثر در جهت بهبود راندمان استفاده از خوراک و کاهش هدرروی مواد مغذی و جلوگیری از آلودگی محیط زیست مطرح شده است. در این راستا، استفاده از افزودنی‌های خوراکی، به خصوص متابولیت‌های ثانویه با منشاء گیاهی بعنوان راهکاری مؤثر و سازگار با دامپروری پایدار در دهه‌های اخیر مورد توجه محققین تغذیه دام قرار گرفته است. لذا، هدف از مطالعه حاضر بررسی اثرات مقایسه‌ای سطوح مختلف روغن اسانسی و عصاره گیاه نعناع دشتی بر حجم گاز تولیدی، فراسنجه‌های هضم و تخمیر شکمبه و تولید گاز متان شکمبه‌ای در شرایط آزمایشگاهی بود. مواد و روش‌ها: روغن اسانسی نعناع دشتی با استفاده از کلونجر به روش تقطیر با بخار آب و عصاره آن با استفاده از متانول 85% وحمام اولتراسونیک و متعاقبا سانتریفیوژ استخراج گردید. در این تحقیق، اثرات روغن اسانسی و عصاره گیاه نعناع دشتی در 6 سطح غلظتی، شامل سطوح صفر (به‌عنوان شاهد) و سطوح 150 (دوز پایین)، 300 و 450 (دوزهای متوسط)، و 600 میلی‌گرم بر لیتر (دوز بالا) بر فراسنجه‌های هضم و تخمیر شکمبه و تولید گاز متان شکمبه‌ای با یک جیره پر کنسانتره برای گاوهای شیری بررسی گردیده و اثرات تیمارها در قالب یک طرح کاملا تصادفی بصورت تجزیه مرکب مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت. یافته‌ها: بموازات افزایش دوز اسانس و عصاره نعناع، حجم گاز تولید شده بعد از 24 ساعت بصورت درجه دوم تغییر کرد (01/0 >P) و درصد متان تولیدی بترتیب بصورت خطی و غیرخطی( خطی و درجه دوم) کاهش یافت (01/0>P)، به‌طوری که استفاده از سطوح بالای اسانس و عصاره بترتیب موجب کاهش 2/8 و 7/12 درصد متان تولیدی در مقایسه با شاهد گردید (01/0>P). میزان هضم حقیقی ماده خشک و مادۀ آلی سوبسترا بترتیب بموازات افزایش دوز اسانس و عصاره نعناع بصورت خطی کاهش یافتند (01/0>P). توده میکروبی و بازده سنتز توده میکروبی تنها تحت تاثیر عصاره نعناع قرار گرفته و با افزایش دوز عصاره بترتیب بصورت غیر خطی و خطی افزایش یافتند (01/0 >P)، بالاترین مقدار توده میکروبی و بازده سنتز توده میکروبی بترتیب با 7/16 و 3/25 درصد افزایش نسبت به شاهد بترتیب در سطوح 450 و 600 میلی‌گرم بر لیتر عصاره مشاهده گردید (01/0>P). غلظت آمونیاک شکمبه ای بموازات افزایش دوز اسانس و عصاره نعناع بترتیب بصورت خطی افزایش و کاهش یافت (05/0>P)، به‌طوری که سطح بالای اسانس موجب افزایش 5/46 درصدی و سطح بالای عصاره موجب کاهش 6/13درصدی غلظت آمونیاک درمقایسه با شاهد شدند (05/0>P). غلظت کل اسیدهای چرب فرار تحت تاثیر هر دو افزودنی اسانس و عصاره نعناع بصورت خطی کاهش یافت (01/0>P). درصد مولی پروپیونات با افزایش دوز اسانس و عصاره نعناع بصورت غیر خطی افزایش یافت (01/0>P)، به‌طوری سطح 150 اسانس و سطح 600 میلی گرم بر لیتر عصاره بترتیب موجب افزایش 4/6 و 6/7 درصدی پروپیونات نسبت به شاهد گردیدند (01/0>P). نتیجه‌گیری: در مجموع، نتایج این تحقیق نشان داد که با وجود اثرات منفی هر دو افزودنی اسانس و عصاره بر تخمیر شکمبه در دوز بالا، استفاده از عصاره خشک نعناع در دوزهای پایین و متوسط (معادل حدود 150 تا 450 گرم در روز برای گاوهای شیری) می‌تواند اثرات امید بخشی در بهبود تخمیر شکمبه داشته باشد. کاهش تولید گاز متان و آمونیاک، و بهبود تولید و بازده سنتز توده میکروبی حاکی از اثرات مثبت عصاره نعناع بر تخمیر شکمبه می باشند که ضمن بهبود راندمان تولید می‌‌تواند موجب کاهش اثرات زیست محیطی نشخوارکنندگان گردد که این امر نیازمند تحقیق بیشتر در شرایط مزرعه‌‌ای و با استفاده از دام زنده می‌باشد.