بهرام رضایی

در هنگام وقوع سیلاب در رودخانه، چنانچه مقطع اصلی رودخانه قادر به انتقال سیلاب ایجاد شده نباشد، جریان مازاد بر ظرفیت کانال اصلی، وارد سیلاب دشت ها می شود. سیلاب دشت ها اغلب محل تعداد زیادی از گیاهان است. پوشش گیاهی عموما مقاومت در برابر جریان را افزایش می دهد و موجب تغییر توزیع سرعت شده و بر ظرفیت تخلیه و نرخ انتقال رسوب تاثیر می گذارد. در پژوهش حاضر اثر پوشش گیاهی در میدان جریان در کانال مرکب با سیلاب دشت های مایل به صورت تجربی مورد بررسی قرار گرفته است. آزمایش ها برای دبی های 27، 30، 35، 40 و 45 لیتر بر ثانیه و برای سه حالت بدون پوشش گیاهی، پوشش گیاهی با آرایش زیگزاگ و پوشش گیاهی با آرایش موازی در سیلا ب دشت، انجام شد. یک سرعت سنج داپلر آکوستیک سه بعدی برای اندازه گیری سرعت جریان استفاده شد. به منظور الگو پوشش گیاهی غیر مستغرق در سیلاب دشت ها، از میله هایی با جنس پالستیک فشرده سخت به قطر mm 10 و فواصل طولی و عرضی mm 100 از یکدیگر استفاده شد. در نتیجه نسبت فاصله بین میله ها به قطرآن ها برابر 10 لحاظ گردید. تراکم پوشش گیاهی موازی 28/14 %بیشتر از تراکم پوشش گیاهی زیگزاگ است. با استفاده از داده های آزمایشگاهی، توزیع عرضی سرعت جریان، تنش برشی مرزی، توزیع دبی جریان، جریان های ثانویه، نیمرخ سطح آب و مقاومت جریان بررسی شده اند. نتایج نشان داد که سرعت جریان، سرعت متوسط در عمق، دبی عبوری و تنش برشی مرزی برای حالت با پوشش گیاهی در مقایسه با شرایط بدون پوشش گیاهی در کانال اصلی همواره افزایشی و در سیلاب دشت ها همواره کاهشی است. وجود پوشش گیاهی موجب می شود دبی عبوری در سیلاب دشت بین 30 تا 40 درصد کاهش و دبی عبوری در کانال اصلی بین 10 تا 22 درصد افزایش یابد. تاثیر آرایش زیگزاگ در دبی عبوری در کانال اصلی نسبت به آرایش موازی 2 تا 3 درصد بیشتر است. با حضور پوشش گیاهی نسبت به شرایط بدون پوشش گیاهی میانگین سرعت متوسط در عمق، در کانال اصلی 10 تا 23 درصد افزایش و در سیلاب دشت 13 تا 19 درصد کاهش می یابد. همچنین در پوشش گیاهی با آرایش زیگزاگ یکنواختی بیشتری در توزیع عرضی سرعت متوسط در عمق و توزیع تنش برشی در محدوده سیلاب دشت مشاهده می شود. ضریب اصلاح انرژی جنبشی در امتداد پوشش گیاهی و دبی 27 لیتر بر ثانیه 10 تا 50/11 درصد و برای دبی 45 لیتر بر ثانیه 22 تا 24 درصد افزایش می یابد. اعداد بزر