به منظور بررسی اثر مواد ضدتعرق و کاهنده تنش بر شدت تعرق، محتوای رطوبت نسبی آب، شاخص برداشت و کارآیی مصرف آب بذر نخود رقم آزاد در رژیم‌های مختلف کم آبیاری، تحقیقی طی دو سال به صورت اسپلیت فاکتوریل، در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در شرایط آب و هوایی همدان اجرا گردید. رژیم‌های آبیاری شامل بدون آبیاری ، یک‌بار آبیاری در مرحله گل‌دهی، یک‌بار آبیاری در مرحله غلاف‌دهی و دوبار آبیاری در مراحل گل و غلاف در کرت‌های اصلی و تیمار‌های محلول‌پاشی مواد ضدتعرق شامل کیتوزان و کائولین و محلول-پاشی مواد کاهنده تنش شامل کلریدکلسیم و سلنات‌سدیم و بدون محلول‌پاشی در کرت‌های فرعی بود. تیمار‌های مورد بررسی اثر معنی‌داری بر شدت تعرق، شاخص برداشت، کارآیی مصرف آب و محتوای رطوبت نسبی برگ داشتند. همچنین برهم‌کنش مواد ضدتعرق و مواد کاهنده تنش در رژیم‌های مختلف آبیاری برای صفات مورد بررسی معنی-دار بودند. در سال اول، محلول‌پاشی کیتوزان و کلریدکلسیم و در سال دوم محلول‌پاشی کائولین و کلریدکلسیم در رژیم دوبار آبیاری در مراحل گل و غلاف بیشترین کارآیی مصرف آب، محتوای رطوبت نسبی آب برگ و کمترین شدت تعرق را داشتند. به طور کلی بر اساس مطالعه حاضر کاربرد کیتوزان یا کائولین به همراه کلرید کلسیم در شرایط اقلیمی همدان موجب کاهش شدت تعرق و افزایش کارآیی مصرف آب و شاخص برداشت نخود رقم آزاد طی تنش خشکی آخر فصل می‌شود.
