خشکی به عنوان یکی از مهمترین تنش های محیطی باعث افزایش خطرات جدی در میزان راندمان و تولید محصولات زراعی می گردد. به منظور بررسی تاثیر تنش خشکی بر رشد، عملکرد دانه و همچنین بررسی تحمل به خشکی جمعیت-های مختلف گیاه دارویی اسفرزه با استفاده از شاخص های تحمل، این پژوهش درخرداد ماه سال 1396 در روستای صلوات آباد سنندج اجرا شد. در این بررسی نه جمعیت از گیاه دارویی اسفرزه شامل: مشهد، مرودشت، اهواز، لواسان، مرکزی، همدان، شیراز، رزن و پارس آباد به عنوان عامل فرعی، در سه سطح رژیم رطوبتی با قطع آبیاری بدون تنش(شاهد)(سه روزیک بار)، تنش متوسط (شش روز یک بار) و تنش شدید (نه روز یک بار) به عنوان عامل اصلی به صورت اسپلیت پلات در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار مورد مقایسه قرار گرفتند. به طور کلی نتایج این بررسی نشان داد، تنش رطوبتی موجب کاهش معنی دار صفات مورد بررسی به استثناء عملکرد بیولوژیک، موسیلاژ دانه و میزان کلروفیل می گردد. بیشترین تاثیر رژیم رطوبتی بر روی صفات مورد بررسی در تنش شدید رطوبتی بود. کاهش عملکرد دانه ناشی از کاهش شاخص سطح برگ، وزن هزار دانه ، تعداد دانه در سنبله، تعداد سنبله در بوته و طول سنبله در اثر کاهش رژیم رطوبتی بود. در شرایط تنش شدید عملکرد دانه از 99/75 به23/28 رسید یعنی به طور تقریبی 63 درصد کاهش داشت. نتایج تحلیل همبستگی بین شاخص های تحمل به خشکی و عملکرد دانه نشان داد که شاخص های STI , MP,GMP, HARM در شرایط تنش متوسط و تنش شدید برای شناسایی جمعیت ها با عملکرد بالا مناسب بودند. جمعیت های لواسان و رزن به ترتیب در تنش متوسط و شدید به عنوان متحمل ترین جمعیت و شیراز در هر دو شرایط تنش به عنوان جمعیت حساس به خشکی شناسایی شدند. نتایج تجزیه به مولفه های اصلی و رسم نمودار بای پلات و نمودار سه بعدی شاخص های STI MP,و GMP نتایج بالا را تأیید نمودند.
