به منظور بررسی تاثیر مواد ضد تعرق و کاهنده تنش بر خصوصیات فتوسنتزی، رشد، عملکرد و کیفیت بذ ر نخود رقم آزاد در رژیم های مختلف آبیاری، تحقیقی طی سال های 1394 و 1395 به صورت اسپلیت فاکتوریل، در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در شرایط آب و هوایی همدان اجرا گردید. رژیم های آبیاری شامل بدون آبیاری (دیم)، یک بار آبیاری در مرحله گل دهی، یک بار آبیاری در مرحله غلاف دهی و دو بار آبیاری در مراحل گل و غلاف در کرت های اصلی و تیمار های محلول پاشی مواد ضد تعرق شامل کیتوزان و کائولین و محلول پاشی مواد کاهنده تنش شامل کلرید کلسیم و سلنات سدیم و بدون محلول پاشی در کرت های فرعی بود.. تیمار های مورد بررسی اثر معنی داری بر ارتفاع بوته، تعداد ساقه های اولیه و ثانویه، تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در بوته، وزن هزار دانه، عملکرد اقتصادی، عملکرد بیولوژیکی، شاخص برداشت، درصد پروتئین دانه، کارآیی مصرف آب، شاخص کلروفیل، محتوای رطوبت نسبی برگ، تبادلات گازی برگ و سرعت فتوسنتز خالص داشتند. برهم کنش مواد ضد تعرق، کاهنده تنش با رژیم های مختلف آبیاری برای اکثر صفات معنی دار بودند. در سال اول، محلول پاشی کیتوزان و کلرید کلسیم و در سال دوم محلول پاشی کائولین و کلرید کلسیم در رژیم دو بار آبیاری در مراحل گل و غلاف بیشترین ارتفاع بوته، تعداد ساقه های اولیه و ثانویه، عملکرد و اجزای عملکرد، کارآیی مصرف آب، میزان انتقال مجدد، محتوای رطوبت نسبی آب برگ، سرعت فتوسنتز خالص، هدایت مزوفیلی، کارآیی لحظه ای تبادل گازی برگ و نیز کمترین شدت تعرق، هدایت روزنه ای را داشتند. در رژیم بدون آبیاری بیشترین درصد پروتئین دانه، شاخص کلروفیل، غلظت دی اکسید کربن درون روزنه ای، کارآیی و مشارکت انتقال مجدد حاصل شد و محلول پاشی مواد ضد تعرق و کاهنده تنش به خصوص کیتوزان و کلرید کلسیم در این رژیم آبی در هر دو سال تاثیر گذار بود. به طور کلی در رژیم های دو بار آبیاری در مراحل گل و غلاف نسبت به رژیم های یک بار آبیاری در مراحل گل و غلاف و بدون آبیاری با محلول پاشی کیتوزان و کلرید-کلسیم عملکرد دانه نخود در سال اول به ترتیب 29، 49 و 75درصد و با محلول پاشی کائولین و کلرید کلسیم در سال دوم به ترتیب 21، 48 و 69 درصد افزایش دادند. بر اساس مطالعه حاضر کاربرد کیتوزان یا کائولین به همراه کلرید کلسیم در شرایط اقلیمی همدان موجب افزایش ک
