علی اصغر سپاهی گرو

کانسار مس پورفیری سرچشمه در کمربند ولکانو-پلوتونیکی ارومیه-دختر و بخش جنوب شرقی این کمربند واقع شده است که این بخش از کمربند مذکور تحت عنوان کمربند دهج-ساردوئیه خوانده می شود. کمربند ارومیه-دختر؛ بواسطه ی کوهزایی زاگرس؛ ایجاد شده است، که در حاشیه غربی ایران مرکزی قرار دارد و تکامل این کمربند، با مراحل متوالی بسته شدن اقیانوس نئوتتیس شامل فــرورانش در کرتاسه-الیگوسن و برخورد قاره-قاره در نئوژن مرتبط است. همچنین این کمربند میزبان فعالیت های قابل توجهی در زمان ترشیری می باشد که ویژگی های کمان های ماگمایی حاشیه فعال قاره ای و یا جزایر کمانی را نشان می دهد. در بسیاری از حالات، به ویژه فعالیت های ماگمایی ائوسن و الیگوسن، تکاپوی ماگمایی با کانه-زایی مس، مولیبدن، سرب، روی، منگنز، آنتیموان، جیوه، طلا و ... همراه بوده و به همین رو از ترشیری ایران به عنوان دوره فلززایی یاد شده است و از طرفی این کمربند بر کمربند جهانی کوهزایی-فلززایی آلپ-هیمالیــا منطبق می باشد. با توجه به مطالعات سنگ نــگاری و سنگ شناختی صورت گرفته بر روی گروه های سنگی مختلف کانسار مس پورفیری سرچشمه، سنگ های آتشفشانی (An) درونگیر توده ی نفوذی این کانسار؛ عمدتاً دارای ترکیب سنگ شناسی آندزیتی، می باشند، در صورتی که توده ها ی نفوذی اصلـی این کانسار که تحت عنوان استوک پورفیری سرچشمه (SP) و لیت فایــن پورفیری یا پورفیری دانه ریز تأخیری (LF) شناخته می شود؛ عمدتاً دارای ترکیب سنگ شناسی گرانودیوریتی و بعضاً تونالیتی می باشند. همچنین توده های نفوذی گرانودیوریتی (GR) و گرانودیوریتی دارای کوارتز چشمی (QE) که فاقد کانی سازی نیز هستند دارای ترکیب سنگ شناسی گرانودیوریتی هستند. با نفوذ استوک اصلی سرچشمه دایک های (دایک هورنبلند پورفیری (HD)، فلدسپار پورفیری (FD) و بیوتیت پورفیری (BD)) هم زمان با کانه زایی و بعد از آن در سنگ های قدیمی تر نفوذ کرده اند، ترکیب بیش تر آن ها؛ عمدتاً دیوریتی بوده و در مواردی و آن هم در دایک های هورنبلند پوفیری به سمت تونالیت و گرانودیوریت متمایل می شود. بر اساس مطالعات شیمی کانی بر روی کانی بیوتیت نمونه های حاصل از گروه های سنگی مختلف کانسار سرچشمه؛ نمونه های مذکور از نوع گرانیت های نوع I هستند و در محدوده ی C قرار می گیرند؛ که این محدوده معرف یک محیط فرورانشی بوده و در نتیجه مؤید خاستگاه فرورانشی