علی اکبر سبزی پرور

تابش بیولوژیکی دریافت شده توسط گیاهان علاوه بر عوامل جوی (ازون، ابرناکی، رطوبت جو، غلظت ریزگردها) به پاسخ طیفی (Action Spectrum) آن در طول موج‌های رسیده نیز بستگی دارد. پژوهش‌های چند سال اخیر افزایش شدت تابش فرابنفش (UV) را در مناطق مختلف جهان اثبات نموده است. در برخی گیاهان، افزایش دریافت تابش فرابنفش بیولوژیکی می تواند شدت فتوسنتز را کاهش، رشد را متوقف کند و عملکرد گیاه را تحت تاثیر قرار دهد. در این مطالعه، با استفاده از داده‌های سنجنده MODIS و TOMS شدت تجمعی روزانه بیولوژیکی موثر (BED) با قدرت تفکیک طیفی 0.5 nm و تفکیک مکانی 25 کیلومتر برای 4543 نقطه در ایران و شبکه اطراف آن با استفاده از مدل تروپوسفریک فرابنفش-مرئی (TUV5) در محدوده طول موج‌‌های 210 الی 700 نانومتر در دوره آماری 2005-2020 برای گندم استخراج گردید. افزون بر این، شیب روند تغییرات شدت BED گندم با روند تغییرات عمق نوری ابر،عمق نور آئروسول (AOT) و ستون ازون کلی جو مقایسه گردید. نتایج پژوهش نشان داد که میانگین سالانه BED روزانه گندم در دوره مورد مطالعه در اکثر مناطق ایران 65/3 تا 65/368 کیلو ژول در متر مربع درسال افزایش داشته است. این روند افزایشی در شدت بیولوژیکی دریافت شده توسط گندم با تغییرات عمق نوری ابر در میانگین پهنه‌ای مطابقت نشان داد. شیب تغییرات عمق نوری ابر در مناطق غربی (0/15الی 0/27 درصد در سال) و جنوبی و جنوب شرقی ( 0/08 الی 0/14 درصد درسال) روند کاهشی را نشان داد. بررسی تغییرات AOT در مقیاس سالانه نشان داد که AOT‌ در دوره مورد مطالعه تغییرات معنی‌داری نداشته است. در مجموع، تغییرات شدت تجمعی روزانه بیولوژیکی موثر گندم با تغییرات عمق اپتیکی ابر و آئروسول تطابق نسبی از خود نشان داد. نتایج رگرسیون در مقیاس سالانه نیز نشان داد که 82 درصد از تغییرات شدت BED روزانه گندم توسط عمق نوری ابر، آئروسول و ازون کلی جو قابل توصیف است.