علی اکبر سبزی پرور

چکیده رطوبت خاک به عنوان یک منبع آبی حیاتی برای رشد پوشش گیاهی، نقش اساسی در بازسازی و توسعه پایدار اکوسیستم تخریب شده، به ویژه در مناطق خشک و نیمه خشک که تبخیر و تعرق بالقوه به طور قابل توجهی از بارندگی بیشتر است، ایفا می کند. بارش از اصلی ترین مولفه های هواشناسی و از عوامل کنترل کننده رطوبت خاک نیز به شمار می رود. پژوهش جاری به منظور بررسی اثر بارش بر تغییرات رطوبت اعماق مختلف خاک طراحی گردیده است. بدین منظور داده های بارش و رطوبت خاک ثبت شده در ایستگاه اقلیم شناسی دانشگاه بوعلی سینا واقع در اقلیم نیمه خشک شهرستان همدان مورد مطالعه قرار گرفت. داده های بارش در مقیاس زمانی 10 دقیقه ای و طی دوره یک ساله (1 سپتامبر 2021 تا 31 آگوست 2022) دریافت شدند. همچنین در کرتی به ابعاد 2×3 در کنار باران سنج، رطوبت خاک در اعماق 10، 30، 50 و 100 سانتیمتری، در مقیاس زمانی 10 دقیقه ای توسط سنسور TDR اندازه گیری شد. آزمون همبستگی پیرسون بصورت هم زمان بین بارش و رطوبت خاک انجام گرفت. شدت همبستگی ها در این بررسی ضعیف بودند؛ به طوری که در اکثر موارد ضریب همبستگی کوچکتر از 1/0 حاصل شد. اما نتایج آزمون پیرسون حاکی از معنی داریِ این ارتباط در سطح اطمینان 99%، به ویژه در اعماق کمتر یعنی 10 و 30 سانتیمتر بود. تحلیل همبستگی به تفکیک در فصل های مختلف نیز انجام گرفت. در فصل های پاییز، زمستان و بهار، همبستگی دارای مقادیر نسبیِ بیشتری بود (ضریب همبستگی بین 40/0 تا 11/0) و در تابستان مقادیر کمتری به خود اختصاص داد (ضریب همبستگی بین 00/0 تا 30/0). در ادامه، تاخیرهای زمانی اثرگذاریِ بارش بر رطوبت خاک نیز مورد بحث قرار گرفت که در این راستا از تحلیل همبستگی متقابل استفاده گردید. همبستگی متقابل نشان داد که در کل دوره تحت مطالعه، اثر بارش بر رطوبت خاک در اعماق کمتر با تاخیر زمانی کمتری اتفاق می افتد و ضرایب همبستگی در تاخیرهای زمانی، در همه اعماق بزرگتر از ضرایب همبستگی غیر تاخیری است. افزون بر این، مشخص شد که با افزایش عمق خاک این اثرگذاری با تاخیر زمانیِ بیشتری رخ می دهد به طوری که در اعماق 10، 30، 50 و 100 سانتیمتری اثر رویداد بارش به ترتیب با 11 ساعت و 50 دقیقه، 27 ساعت و 10 دقیقه، 44 ساعت و 40 دقیقه و 59 ساعت تاخیر برروی رطوبت خاک پدیدار می گردد. با تفکیک فصول مختلف مشاهده شد که در اواخر پاییز و زمس