علی اکبر سبزی پرور

چکیده: رشد و نمو و گذر از مراحل فنولوژی گیاهان، تا حد زیادی بواسطه دمای پایه (Tb) و میزان تجمع درجه-روز های رشد (GDD) در طول فصل رشد (LGS) تنظیم می شود. بدین ترتیب اکثر تحولات بیولوژیک مانند رشد گیاهان تابع توان حرارتی محیط یا درجه- روز می باشند. با بررسی طول فصل رشد موجود در یک منطقه و واحدهای گرمایی آن همراه با انتخاب گیاهان زراعی مناسب و سازگار با درجه حرارت های منطقه می توان انواعی از سیستم های زراعی را توسعه داده که در آن ها خطرات آسیب دیدگی محصولات به علت تغییرات طبیعی درجه حرارت کاهش می یابد. در این راستا پدیده ای که در دهه های اخیر به طور جدی مورد بحث و مطالعه محققان و دانشمندان قرار گرفته است، پدیده ای بنام تغییر اقلیم می باشد که می تواند اثرات سوء و یا مفیدی بر تولید محصولات کشاورزی داشته باشد. هدف اصلی پژوهش حاضر، شناسایی میزان تأثیر تغییر اقلیم و گرمایش جهانی در سال های اخیر بر روی میزان درجه- روزهای رشد و طول فصل رویش مناطق مستعد کشاورزی کشور بود. افزون بر این، با توجه به گام های تحقیق، پهنه بندی مقادیر درجه- روز های رشد با روش های مناسب خوشه بندی با توجه به آستانه های دمایی صفر، پنج و 10 درجه سانتی گراد انجام شد. سپس به بررسی روند درجه- روزهای رشد بر اساس آستانه های دمایی مورد اشاره در دو دوره 30 ساله (1338-1367) و (1368-1397) در مناطق مختلف کشور پرداخته شد. در نهایت میزان همبستگی درجه-روزهای رشد با مختصات جغرافیایی ایستگاه ها مورد بررسی قرار گرفت و مدل های رگرسیونی مناسب برای این منظور ارائه شد. شاخص های کشاورزی GDD و LGS طی سال های زراعی 1338– 1337 الی 1397-1396 بر مبنای آستانه های دمایی صفر، پنج و 10 درجه سانتی گراد بر اساس دمای میانگین روزانه 96 ایستگاه هواشناسی در گستره ایران محاسبه شد. با استفاده از آزمون من-کندال اصلاح شده، روند GDD و LGS با استفاده از برنامه RStudio استخراج و تحلیل شد. نخست به مقایسه وضعیت 30 ایستگاه که در دو دوره آماری 30 ساله مورد اشاره پرداخته شد. نتایج تحلیل روند سری زمانی میانگین طول فصل رشد (LGS) در دوره آماری 1367-1338 در سه آستانه دمایی صفر، پنج و 10 درجه سانتی گراد به ترتیب نشان دهنده روندهای (10% کاهشی)، (13% کاهشی) و (7% کاهشی، 13% افزایشی) معنادار در سطح 01/0=α بود. همچنین نتایج تحلیل روند سری زمانی میانگین طول فصل