هدف: تبیین نقش بازار تهران به عنوان یک نهاد اجتماعی غیررسمی تاثیرگذار در چارچوب نظریات انقلاب، یکی از مسائلی است که در تحقیقات اخیرکمتر به آن توجه گردیده است، لذا هدف از پژوهش، این است که نقش بازار تهران در انقلاب اسلامی از سال 1341 تا 1357ش، ذیل نظریه‌ی رفتار جمعی نیل اسملسر مورد تطبیق قرار گیرد. روشن شناسی پژوهش: این پژوهش دارای رویکرد توصیفی- تحلیلی با بهره‌گیری از روش نظری نیل‌اسملسر، نقش بازار تهران در انقلاب اسلامی را با تکیه بر اسناد، روزنامه‌ها، خاطرات و منابع‌کتایخانه‌ای مورد ارزیابی قرار می‌دهد. یافته‌ها: یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد برخی اقدامات نسنجیده‌ی محمدرضا پهلوی، مرحله‌ی شرایط ساختاری برای وقوع جنبش را به وجود آورد. پس از آن مرحله ی فشار ساختاری، با بروز رکود اقتصادی، فعال گردید و به دنبال آن، نیز مرحله‌ی گسترش باورهای تعمیم یافته در میان بازاریان جهت مبارزه با حکومت پدید آمد. محمدرضا شاه با اقداماتی از قبیل سرکوب بازاریان و تبعید امام، عوامل تنش‌زا را به وجود آورد و موج اعتراضات، افزایش یافت، به طوری که در مرحله‌ی شکل‌گیری بسیج و رهبری کاریزما، بازاریان تهران، رهبری امام خمینی(ره) برای مبارزات را پذیرفتند و پس از آن موج انقلاب گسترده تر شد و مرحله‌ی آخر، عدم توانایی کنترل حکومت محقق گردید و انقلاب اسلامی به پیروزی رسید. نتیجه: با توجه به اینکه نیل اسملسر شرط وقوع هر انقلابی را طی مراحل شش‌گانه بیان کرده، لذا بررسی نقش بازار تهران نشان می-دهد، این شش مرحله‌ی مد نظر نیل اسملسر با نقش بازار تهران در انقلاب قابل تطبیق و ارزیابی است.
