علی عزیزی

چکیده: توت‌فرنگی میوه‌ای با بافت نرم می‌باشد که حساسیت زیادی به پوسیدگی‌های قارچی دارد و همین امر به کارگیری سموم قارچ‌کش را اجتناب‌ناپذیر می‌کند. با این حال، قارچ‌کش‌ها به ‌طور بالقوه برای ارگانیسم‌های غیر هدف سمی هستند و خطر استفاده از آن‌ها باید جدی گرفته شود. با توجه به این‌که میوه توت‌فرنگی عمر انباری کوتاهی دارد و در مدت زمان کوتاهی فاسد می‌شود، تولیدکنندگان بدون توجه به دوره کارنس سموم، این میوه را وارد بازار می‌کنند در حالی‌که حاوی مقادیر بالایی از بقایای سموم می‌باشند. روش‌های مختلفی برای کاهش بقایای سموم در توت‌فرنگی مورد آزمایش قرار گرفته است. در پژوهش حاضر، اثر سه تیمار پس از برداشت پرتو فرابنفش C (به صورت یک، دو و چند مرحله‌ای)، موج فراصوت (به مدت 14، 18 و 22 دقیقه) و همچنین عصاره سه گیاه گل ماهور، مریم گلی و برگ درخت سنجد در دو غلظت 3/0 و 6/0 درصد بر میزان بقایای سموم کاربندازیم و کلروتالونیل، صفات کیفی، ترکیبات بیوشیمایی و همچنین آنزیم‌های آنتی اکسیدانی میوه توت‌فرنگی در روز‌های صفر و 7 انبار مورد ارزیابی قرار گرفت. همچنین برای ارزیابی تاثیر خالص تیمارهای موج فراصوت و عصاره گیاهی بر بقایای سموم و جداسازی تاثیر این تیمارها از شست‌وشو با آب، افزون بر شاهد خشک، از شاهد آب مقطر نیز استفاده شد. به این منظور که برخی از میوه‌ها به مدت مشابه تیمارها در داخل آب مقطر قرار داده شده و مورد ارزیابی قرار گرفتند. همه میوه‌های مورد استفاده در این پژوهش قبل از انجام هر آزمایش در محلول حاوی سموم قارچ‌کش کاربندازیم و کلروتالونیل غوطه‌ور شده و سپس تیماردهی شدند. قبل از شروع آزمایش، صفات فیتوشیمیایی فنل کل، فلاونوئید کل، ظرفیت آنتی اکسیدانی، ترپنوئید کل و ساپونین کل عصاره‌های گل ماهور، مریم گلی و برگ درخت سنجد اندازه‌گیری گردید. نتایج پژوهش نشان داد که انبار باعث کاهش سفتی، اسیدیته قابل تیتراسیون، ویتامین ث، آنتوسیانین کل، فنل کل، فلاونوئید کل، ظرفیت آنتی اکسیدانی، آنزیم سوپراکسید دیسموتاز و بقایای سموم کاربندازیم و کلروتالونیل و افزایش درصد کاهش وزن، pH، مواد جامد محلول، شاخص طعم، کاتالاز، آسکوربات پراکسیداز، پراکسیداز، گلوتاتیون اس ترانسفراز و گلوتاتیون ردوکتاز شد. استفاده از هر سه تیمار پرتو فرابنفش C، موج فراصوت و عصاره گیاهی باعث بهبود ویژگی‌های کیفی و بیوشیمیایی میوه توت‌فرنگی و کاهش بقایای سموم پس از 7 روز انبارمانی گردید. تاثیر تیمار پرتو فرابنفش C به صورت چند مرحله‌ای (در مقایسه با یک و دو مرحله‌ای)، تیمار موج فراصوت به مدت 22 دقیقه (در مقایسه با 14 و 18 دقیقه) و همچنین عصاره گل ماهور و مریم گلی در غلظت 6/0 درصد (در مقایسه با عصاره برگ درخت سنجد و غلظت 3/0 درصد) بر میوه‌های توت‌فرنگی طی دوره انبار بیش‌تر بود. نتایج مقایسه میانگین نشان داد که میزان درصد کاهش وزن، مواد جامد محلول و شاخص طعم میوه‌های توت‌فرنگی پس از 7 روز انبارمانی به صورت معنی‌داری با کاربرد هر سه تیمار در مقایسه با شاهد روز هفت کاهش یافت (به ترتیب به میزان 00/57، 52/23 و 75/40 درصد در تیمار پرتو فرابنفشC چند مرحله ای ، 10/63، 75/22 و 53/39 درصد در تیمار موج فراصوت 22 دقیقه و 28/71، 30/19 و 62/35 درصد در غلظت 6/0 درصد مریم گلی) و میزان صفات سفتی و اسیدیته قابل تیتراسیون افزایش پیدا کرد (به ترتیب به میزان 47/48 و 57/28 درصد در تیمار پرتو فرابنفشC چند مرحله ای، 33/63 و 74/26 درصد در تیمار موج فراصوت 22 دقیقه و 00/80 و 00/25 درصد در غلظت 6/0 درصد مریم گلی). پرتو فرابنفش C تاثیر معنی‌داری بر میزان pH توت‌فرنگی طی دوره انبار نداشت ولی تیمار موج فراصوت به مدت 22 دقیقه و عصاره گیاهی گل ماهور در غلظت‌های 6/0 و 3/0 درصد به ترتیب باعث کاهش 89/34،4/3 و 79/2 درصدی آن در مقایسه با شاهد روز هفت گردید. ویژگی‌های آنتی اکسیدانی ویتامین ث، آنتوسیانین کل، فنل کل، فلاونوئید کل و ظرفیت آنتی اکسیدانی با اعمال تیمارهای پرتو فرابنفش C، موج فراصوت و عصاره گیاهی به صورت قابل توجهی با افزایش مواجه شدند که نشان دهنده تاثیر مثبت تیمارهای مورد استفاده بر ترکیبات بیوشیمیایی، کیفیت ظاهری و حسی توت‌فرنگی می‌باشد. تیمار چند مرحله‌ای پرتو فرابنفش C باعث افزایش 08/38، 92/90، 00/32، 74/24 و 47/10 درصدی صفات ویتامین ث، آنتوسیانین کل، فنل کل، فلاونوئید کل و ظرفیت آنتی اکسیدانی، تیمار 22 دقیقه‌ای موج فراصوت باعث افزایش 01/38، 42/100، 99/30، 47/45 و 35/12 درصدی صفات ویتامین ث، آنتوسیانین کل، فنل کل، فلاونوئید کل و ظرفیت آنتی اکسیدانی در مقایسه با شاهد روز هفت گردید. همچنین عصاره 6/0 درصد گل ماهور باعث افزایش 38/32، 91/22 و 28/10 درصدی صفات ویتامین ث، فنل کل و ظرفیت آنتی اکسیدانی، و عصاره 6/0 درصد مریم گلی باعث افزایش 97/105 و 60/77 درصدی ویژگی‌های آنتوسیانین کل و فلاونوئید کل میوه توت‌فرنگی در پس از برداشت در مقایسه با شاهد روز هفت گردید. آنزیم‌های آنتی اکسیدانی که نقش مهمی در حفاظت از میوه توت‌فرنگی در تقابل با بیماری‌ها و همچنین کاهش بقایای سموم در طول انبار دارند با اعمال تیمارهای پس از برداشت پرتو فرابنفش C (84/30، 84/37، 76/146، 23/47 و 99/98 درصد به ترتیب در آنزیم‌های کاتالاز، آسکوربات پراکسیداز، گایاکول پراکسیداز، گلوتاتیون اس ترانسفراز و گلوتاتیون ردوکتاز در تیمار چند مرحله‌ای) موج فراصوت (09/89، 85/32، 20/45، 38/85، 62/49 و 74/39 درصد به ترتیب در آنزیم‌های کاتالاز، آسکوربات پراکسیداز، گایاکول پراکسیداز، سوپر اکسید دیسموتاز، گلوتاتیون اس ترانسفراز و گلوتاتیون ردوکتاز در تیمار 22 دقیقه) و عصاره گیاهی (35/31، 20/56، 44/127، 60/77 و 39/84 درصد به ترتیب در آنزیم‌های کاتالاز، آسکوربات پراکسیداز، سوپر اکسید دیسموتاز، گلوتاتیون اس ترانسفراز و گلوتاتیون ردوکتاز در عصاره 6/0 درصد گل ماهور) در مقایسه با شاهد روز هفت افزایش معنی‌داری پیدا کردند. افزون بر این، نتایج به دست آمده از هر سه آزمایش نشان داد که تیمارهای مورد استفاده هم به صورت مستقیم و هم غیر مستقیم به کاهش بقایای سموم در میوه توت‌فرنگی پس از 7 روز انبارمانی کمک کردند. تیمار پرتو فرابنفش C به صورت چند مرحله‌ای میزان بقایای سموم کاربندازیم و کلروتالونیل در میوه توت‌فرنگی را به ترتیب به میزان 95/45 و 17/65 درصد در مقایسه با شاهد روز هفت کاهش داد. میزان بقایای سموم کاربندازیم و کلروتالونیل میوه توت‌فرنگی با کاربرد تیمار موج فراصوت به مدت 22 دقیقه (به ترتیب به میزان 51/58 و 18/81 درصد در مقایسه با شاهد خشک روز هفت و 87/42 و 06/61 درصد در مقایسه با شاهد آب روز هفت) و عصاره گل ماهور در غلظت 6/0 درصد (به ترتیب به میزان 74/63 و 89/78 درصد در مقایسه با شاهد خشک روز هفت و 41/60 و 62/74 درصد در مقایسه با شاهد آب روز هفت) نیز به صورت معنی‌داری با کاهش مواجه شد. تاثیر تیمار‌های مورد استفاده بر بقایای سم کلروتالونیل بیش از سم کاربندازیم بود که احتمالا به دلیل تفاوت در مکانیسم عمل آن‌ها باشد. بر اساس نتایج پژوهش حاضر می‌توان نتیجه گرفت که تیمارهای پرتو فرابنفش C، موج فراصوت و عصاره گیاهی (گل ماهور، مریم گلی و برگ درخت سنجد) در حذف بقایای سموم کاربندازیم و کلروتالونیل و همچنین بهبود کیفیت میوه توت‌فرنگی در پس از برداشت موثر عمل کرده و می‌توانند به عنوان راه‌کارهای مفید در کاهش اثرات قارچ‌کش‌ها بر سلامتی انسان مورد توجه قرار گیرند.