علی عزیزی

ارزش دارویی گیاهان به ویژگی‌هایی از قبیل دارا بودن متابولیت‌های ویژه (ثانویه) بستگی دارد. پرتو فرابنفش به عنوان یک عامل استرس غیر زیستی مهم در گیاهان شناخته شده است که می‌تواند تجمع آنتی‌اکسیدان‌ها را در گیاهان تحریک نماید. مطالعه حاضر با هدف بررسی تأثیر متیل‌جاسمونات روی برخی از شاخص‌های رشد و ویژگی‌های فیتوشیمیایی گیاه دارویی اسطوخودوس(Lavandula angustifolia Mill.) در شرایط تنش فرابنفش B اجرا شد. آزمایش گلخانه‌ای به صورت فاکتوریل با طرح کاملاً تصادفی در چهار تکرار انجام شد. فاکتور اول شامل متیل‌جاسمونات با 4 سطح 0 (شاهد)، 50، 100 و 150 میکرومولار و فاکتور دوم شامل تابش پرتو فرابنفش B با 3 سطح 0 (شاهد)، 4 و 12 دقیقه در روز با استفاده از لامپ 40 وات (مدل فیلیپس پهن دامنه) با طول موج 312 نانومتر و شدت 2/17 کیلوژول بر مترمربع اعمال گردید. محلول‌پاشی متیل‌جاسمونات (یک روز در میان در هفته) و تابش پرتو فرابنفش B (هر روز) به مدت 7 هفته انجام شد. این تحقیق به منظور ارزیابی تأثیر تداخل این عوامل بر رشد گیاهان و ترکیب‌های فیتوشیمیایی آن‌ها انجام شد. نتایج نشان داد که تحت تأثیر پرتو فرابنفش B، ارتفاع گیاه کاهش یافت و با اعمال تیمار متیل‌جاسمونات نسبت به گروه شاهد افزایش یافت. برهم‌کنش بین پرتو فرابنفش و تیمار متیل‌جاسمونات نشان داد که بیشترین ارتفاع گیاه (33/19 سانتی متر) در تیمار حاوی 100 میکرومولار متیل‌جاسمونات بدون حضور پرتو فرابنفش مشاهده شد، درحالی‌که کمترین ارتفاع در 12 دقیقه تابش فرابنفش بدون حضور متیل‌جاسمونات ثبت شد. برهم‌کنش 4 دقیقه پرتو فرابنفش به همراه 150 میکرومولار متیل‌جاسمونات، بیشترین تعداد شاخه جانبی را ایجاد کرد. پرتو فرابنفش در شدت پایین به همراه متیل‌جاسمونات منجر به افزایش وزن تر کل گیاه اسطوخودوس شد. بالاترین وزن تر برگ به تیمار حاوی 12 دقیقه پرتو فرابنفش به همراه 150 میکرومولار متیل‌جاسمونات و کمترین وزن تر برگ به 12 دقیقه تابش فرابنفش اختصاص داشت. به‌طور کلی پرتو فرابنفش B منجر به کاهش زیست توده در گیاه اسطوخودوس شد، اما استفاده همزمان از متیل‌جاسمونات توانست این آسیب را جبران کرده و وزن گیاه را افزایش دهد. در شرایط اعمال همزمان پرتو فرابنفش و تیمار متیل‌جاسمونات، بیشترین وزن خشک برگ به تیمار 4 دقیقه پرتو فرابنفش و 150 میکرومولار متیل‌جاسمونات تعلق داشت. به علاوه، متأثر از تیمار 100 میکرومولار متیل‌جاسمونات بدون حضور پرتو فرابنفش، بیشترین میزان فراکسیون برگ (سهم برگ به کل اندام هوایی) در اسطوخودوس را نتیجه داد. استفاده از پرتو فرابنفش به مدت 4 دقیقه به همراه 150 میکرومولار متیل‌جاسمونات، سبب افزایش وزن تر ساقه، وزن تر و خشک ریشه گیاه شد. تحقیق حاضر نشان داد که تنش ناشی از فرابنفش B باعث کاهش میزان کلروفیل و کاروتنوئید در گیاه اسطوخودوس می‌شود.