علی عزیزی

چکیده: گیاه کبر گیاهی بانام علمی Capparis spinosa L. از تیره کاپاریداسه می‌باشد. جنس کاپاریس دارای 650 گونه در جهان است که از تعداد گونه‌های جنس کاپاریس 7 گونه در کشور ایران وجود دارد که 4 گونه آن در استان بوشهر می‌رویند. خشک‌کردن یکی از مراحل مهم پس از برداشت گیاهان دارویی است که نقش قابل‌توجهی در تعیین کیفیت و کمیت مواد مؤثره آن‌ها دارد؛ که بسته به دمای خشک‌کردن، طول مدت خشک‌کردن و نوع گونه گیاهی متفاوت است. ازاین‌رو در پژوهش حاضر تاثیر چند روش‌ و شرایط خشک‌کردن روی کمیت و کیفیت غنچه گل در دو محل رویش اجرا شد. زمان برداشت گیاهان در مرحله رشد پایان رشد رویشی و شروع مرحله زایشی بود. غنچه‌های گل گیاهان در اردیبهشت‌ماه 1401 از مناطق مذکور جمع‌آوری و پس از شست‌وشو با آب، برای اعمال تیمارهای خشک‌کردن به آزمایشگاه منتقل و وزن گیری شدند. پژوهش به‌صورت یک آزمایش فاکتوریل با 2 فاکتور، در قالب طرح کاملاً تصادفی و در 3 تکرار انجام شد. فاکتور اول روش خشک‌کردن در 4 سطح شامل آفتاب خشک، سایه‌خشک و 2 دمای متفاوت آون (40 و 70 درجه‌ی سلسیوس) و فاکتور دوم محل رویش گیاه در 2 سطح شامل کازرون و برازجان بود. در هر 4 روش فوق‌الذکر عمل خشک‌کردن تا رسیدن به حدود 11 درصد رطوبت ادامه داشت. صفات اندازه‌گیری شده شامل: اندازه و وزن غنچه گل پس از خشک‌کردن، زمان خشک شدن برای رسیدن به رطوبت موردنظر، محتوای آنتوسیانین در غنچه گل، میزان فنل کل، فلاونوئید کل، ظرفیت آنتی‌اکسیدانی و تانن کل در غنچه گل، شاخص‌های رنگ و همچنین غلظت روتین و کوئرستین بودند. تیمارهای آفتاب خشک، سایه‌خشک و آون 40 و 70 درجه سلسیوس تاثیر معنی‌دار روی قطر بلند و کوتاه غنچه گل نداشتند اما وزن تک غنچه (گرم در بوته) تحت تاثیر روش‌های خشک‌کردن و نمونه‌های گیاهی قرار گرفت به‌طوری‌که تیمارهای آفتاب خشک و سایه‌خشک (036/0 و 034/0 گرم در بوته) وزن تک غنچه بیشتری نسبت به تیمارهای آون 40 و 70 درجه سلسیوس (028/0 و 030/0 گرم در بوته) داشتند همچنین نمونه گیاهی برازجان (035/0 گرم در بوته) وزن تک غنچه بالاتری نسبت به نمونه گیاهی کازرون (029/0 گرم در بوته) داشت. شاخص های رنگ L*، a* و b* نیز تحت تاثیر تیمارهای خشک‌کردن و محل رویش قرار گرفتند. بیشترین میزان شاخص L* در تیمار آفتاب خشک نمونه گیاهی کازرون (05/49) بود سایر تیمارها باعث کاهش معنی‌دار این شاخص نسبت به تیمار فوق شدند. بالاترین میزان شاخص a* در تیمار سایهخشک نمونه‌های گیاهی کازرون (63/4) و برازجان (57/4) مشاهده شد. بیشترین میزان شاخص b* درتیمار آفتاب خشک نمونه گیاهی کازرون (34/30) بود و کمترین آن در تیمار سایه‌خشک نمونه گیاهی برازجان (67/8) مشاهده گردید. بالاترین میزان فنل کل و فلاونوئید کل و ظرفیت آنتی‌اکسیدانی در تیمار سایه‌خشک مشاهده گردید، به‌طوری‌که این تیمار توانست میزان فنل کل را تا 58/895 میلی‌گرم در 100 گرم وزن خشک، فلاونوئید کل 59/99 میلی‌گرم در 100 گرم وزن خشک و ظرفیت آنتی‌اکسیدانی را تا 95/90 درصد حفظ کند. بالاترین میزان کوئرستین در تیمار آفتاب خشک در جمعیت کازرون (01/33 میلی‌گرم در کیلوگرم وزن خشک) و پس‌ازآن در تیمار سایه‌خشک (20/27 میلی‌گرم در کیلوگرم وزن خشک) در جمعیت مذکور مشاهده شد. بالاترین میزان روتین در تیمار سایه‌خشک (65/422 میلی‌گرم در کیلوگرم وزن خشک) در جمعیت کازرون مشاهده شد. از طرفی کمترین میزان صفت مذکور در تیمار آون 70 درجه سلسیوس در جمعیت برازجان مشاهده گردید نتایج فوق بیانگر اثرات متفاوت روش‌های خشک‌کردن بر کمیت و کیفیت غنچه گل گیاه کبر بود. درمجموع استفاده از روش سایه‌خشک و آفتاب خشک برای خشک‌کردن غنچه گل این گیاه توصیه می‌شود.