علی عزیزی

گلسنگ به عنوان یک همزیستی موفق بین دو شریک (فتوسنتزی و قارچی)، از سازگارترین موجودات کره زمین نسبت به شرایط نامساعد طبیعی بوده که این قابلیت را مرهون طیف وسیع متابولیت های ثانویه تولیدی در تال خود می باشد. علی رغم گستردگی پراکنش گلسنگ ها در کشور ما، تا به امروز مطالعه جامعی در مورد مواد موثره و جنبه های دارویی آن ها انجام نشده است. در پژوهش حاضر 25 نمونه گلسنگ از 8 منطقه مختلف ایران از نظر برخی صفات فیتوشیمیایی مورد مقایسه قرار گرفتند. مقدار رنگیزه های کلروفیل a، کلروفیل b و کاروتنوئید کل در نمونه ها اندازه گیری شد که بالاترین مقدار کلروفیل a در گونه Ramalina pollinaria (916/1 میلی گرم در گرم تال خشک)،کلروفیل b در گونه های Ramalina pollinaria، Umbilicaria aprina و Flavoparmelia caperata ( به ترتیب 675/0، 579/0 و 575/0 میلی گرم در گرم تال خشک) و بیشترین میزان کاروتنوئید کل متعلق به گونه های Collema sp. (606/0 میلی گرم در گرم تال خشک) و Caloplaca sp. (528/0 میلی گرم در گرم تال خشک) بود. محتوای فنل کل گونه ها با استفاده از ماده فولین سیوکالتئو مورد سنجش قرار گرفت و گونه های R. pollinaria، Punctelia borreri، R. hyrcana، F. caperata (جمعیت نور)، F. caperata (جمعیت پونل) و U. aprina دارای بالاترین میزان فنل کل بودند (به ترتیب 75/4، 11/4، 03/4، 82/3، 41/3 و 17/3 میلی گرم در گرم تال خشک). سنجش محتوای فلاونوئید کل در نمونه ها بالاترین محتوای فلاونوئید کل را در گونه Xanthoria parietina (جمعیت کرگان) نشان داد (61/2 میلی گرم در گرم تال خشک). ظرفیت پاداکسایشی عصاره استونی نمونه ها توسط روش زدایندگی رادیکال DPPH (1و1-دی فنیل-2-پیکریل هیدرازیل) سنجیده شد و گونه های R. pollinaria، Diploschistes gypsaceus، R. hyrcana و U. aprina دارای بالاترین ظرفیت پاداکسایشی (به ترتیب 82، 81، 77 و 56 درصد بازداری) و همبستگی قوی با محتوای فنل کل گونه ها بودند (ضریب همبستگی= 617/0). بررسی نمونه ها با استفاده از HPLC نشان داد که گونه های مورد مطالعه، فاقد اسید اورسولیک در تال خود هستند. تجزیه به مولفه های اصلی و تجزیه خوشه ای براساس صفات فیتوشیمیایی مورد سنجش، منتج به گروه بندی گونه های مورد بررسی شد و در نهایت با در نظر گرفتن برخی جوانب به ویژه محتوای فنل کل و ظرفیت پاداکسایشی بالا، گونه U. aprina ب