عباس افخمی عقداء

چکیده: پایه‌های رویشی به دلیل ویژگی‌های مطلوب از نظر باغداری مانند کنترل اندازه درخت، امکان مدیریت مطلوب باغ، مقاومت به بیماری، سازگاری با خاکهای مختلف و همچنین بهبود ویژگی‌های کیفی میوه همواره مورد توجه تولیدکنندگان بوده و انتخاب دقیق پایهها به موفقیت و کارایی باغ‌های تجاری کمک میکند. استفاده از ریز ازدیادی برای تکثیر پایه‌های رویشی درختان میوه، یکی از روش‌های مناسب‌ برای تولید گیاهانی سالم و با ضریب تکثیر بالا است. با توجه به این که واکنش ارقام به شرایط ریز ازدیادی متفاوت است لازم است پروتکل‌های بهینه برای تکثیر هر رقم به صورت مجزا تعیین شود. بدین منظور ریزازدیادی سه‌پایه‌ی پرکاربرد درختان میوه‌ی هسته‌دار شامل GF667، میروبالان 29C و گارنم (GN15) در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفت. جهت بررسی اثر کاربرد ترکیبات نانو در موفقیت ریز ازدیادی از نانو لوله‌های کربنی چند جداره، گرافن اکساید و دی اکسید تیتانیوم در غلظت های 0، 20، 50، 100 و 250 میلی گرم در لیتر استفاده شد و ویژگی های رشدی و فیزیولوژیک ریز نمونه ها در مواجهه با این ترکیبات مورد بررسی قرار گرفت. مناسب ترین تیمار ضد عفونی غوطه‌ور کردن ریز نمونه ها در محلول 5/1 درصد هیپوکلریت سدیم به مدت 15 دقیقه بود و در بین ارقام مورد برسی پایه میروبالان 29C، پاسخ مناسب تری به تیمار های ضدعفونی نشان داد. در مرحله ی استقرار تفاوت معناداری در رشد ارقام مشاهده شد. پر رشدترین رقم، میروبالان 29C و کم رشدترین رقم GF667 بود. مناسبترین محیط کشت جهت استقرار ارقام GF667، میروبالان 29C و گارنم MS، DKW و MS (به ترتیب) بود. در مرحله پرآوری شاخساره در رقم GF667 بیشترین تعداد شاخه، تعداد گره و طول شاخه (75/4 عدد، 20 گره و 12 میلی‌متر) در غلظت 1 میلی‌گرم در لیتر BA به همراه 1/0 میلی‌گرم در لیتر NAA به دست آمد. در پایه گارنم بیشترین تعداد شاخه (با میانگین 7/5) در غلظت 2 میلی‌گرم در لیتر BA همراه با 25/0 میلی‌گرم در لیتر NAA مشاهده شد. بیشترین تعداد گره، طول شاخه و طول میانگره (12 گره، 9 میلی‌متر و 8/7 میلی‌متر) در تیمار ۱ میلی‌گرم در لیتر BA به همراه 25/0 میلی‌گرم در لیتر NAA مشاهده شد. در پایه میروبالان 29C بیشترین تعداد شاخه با میانگین 2/5 شاخه در هر ریزنمونه در تیمار ۱ میلی‌گرم در لیتر BA به همراه 25/0 میلی‌گرم در لیتر NAA مشاهده شد که با تیمار 2 میلی‌گرم در لیتر BA به همراه 1/0 میلی‌گرم NAA یا فاقد NAA اختلاف معنی‌داری نداشت. بیشترین تعداد گره (7/14) در تیمار 1 میلی‌گرم در لیتر BA همراه با 25/0 میلی‌گرم در لیتر NAA مشاهده شد. بالاترین طول شاخه (31/19 میلی‌متر) در تیمارهای فاقد NAA و بیشترین طول میانگره در تیمارهای فاقد BA به میزان 38/2 میلی‌متر اندازه‌گیری شد. بیشترین درصد ریشه‌زایی در پایه میروبالان و گارنم (به میزان 95 و 70 درصد به ترتیب) در غلظت 1 میلی‌گرم در لیتر و در پایه‌ی GF667 بیشترین درصد ریشه‌زایی در غلظت 2 میلی‌گرم در لیتر IBA به مقدار 6/41 درصد مشاهده شد. با توجه به نتایج آزمایش فوق رقم میروبالان 29C به دلیل مقاومت بیشتر به تیمارهای ضد عفونی، گیرایی بالاتر، رشد بیشتر در محیط کشت، ضریب تکثیر بالاتر و پاسخ مناسب تر به تیمار های ریشه زایی به عنوان رقم مناسب جهت بررسی تاثیر ترکیبات نانو برگزیده شد و محیط کشت مناسب آن DKW تشخیص داده شد. رشد و نمو ریز نمونه های میروبالان 29C در مواجهه با ترکیب های مختلف نانو بررسی شد. در این پژوهش تفاوت معنی داری در رشد و نمو غلظتهای مختلف دی اکسید تیتانیوم در مقایسه با تیمار شاهد مشاهده نشد اما نانو لوله های کربنی و گرافن اکساید بر رشد و توسعه ریز نمونه ها اثر معنا دار داشتند. بیشترین رشد در کاربرد گرافن اکساید با غلظت ۱۰۰ میلی گرم در لیتر به دست آمد (وزن تر کل ریزنمونه 62/475 میلی گرم) که در مقایسه با کاربرد نانو لوله های کربن در غلظت 50 میلی گرم در لیتر رشد کمتری (وزن تر کل ریز نمونه 30/1207 میلی گرم) محسوب میشد. همچنین نانو لوله های کربنی بر القای کالوس های جنین زا اثر مناسبی داشتند که این تاثیر در مورد گرافن اکساید مشاهده نشد. با توجه به نتایج بررسی رشد و نمو ریز نمونه‌ها در مواجهه با ترکیبات نانو، تیمار نانو لوله های کربنی در غلظت 50 میلی گرم به دلیل اثرات بسیار بارز بر رشد و نمو ریز نمونه ها به عنوان تیماری برای برسی دقیق‌تر مکانیسم های اثر، جذب و انتقال مورد استفاده قرار گرفت. که مشخص شد در غلظت 50 میلی گرم در لیتر نشت یونی و غلظت مالون دی‌آلدئید در حد متوسطی قرار دارد که امری اجتناب ناپذیر است و به علت تاثیرات فیزیکی نانو لوله ها بر غشاء سلولی است،‌ چرا که این ترکیبات علاوه بر آسیب هایی که میتوانند به ساختار غشا وارد کنند میتوانند به شکل مسیری برای نشت املاح داخل سلول به محیط بین سلولی نقش ایفا کنند. در غلظت های بالا تر نانو لوله هاب کربنی این نشت افزایش می یابد. غلظت کربوهیدرات و پروتئین کل در غلظت 50 میلی گرم در لیتر نانو لوله های کربنی بیشترین میزان بود که این موضوع نشانگر این است که علی‌رقم اثرات نامطلوبی که ترکیبات نانو میتوانند بر سلول داشته باشند اثرات مثبت این ترکیبات میتواند در غلظت هایی بر اثرات منفی پیشی بگیرد و رشد نمو بسیار مطلوبی را در ریز نمونه ها موجب شود.